کمردرد بعد از عمل دیسک کمر به‌ویژه در هفته‌های ابتدایی، در بسیاری از بیماران طبیعی است و معمولاً به دلیل التهاب، ترمیم بافت‌ها یا تغییر در الگوی حرکتی بدن ایجاد می‌شود. اگر درد به‌صورت خفیف تا متوسط باشد و به‌مرور کمتر شود، معمولاً جای نگرانی نیست، اما درصورتی‌که درد شدید باشد، و با پا درد (درد سیاتیکی)، یا با بی‌حسی و ضعف عضلانی بی‌اختیاری مثانه همراه شود، ممکن است نشانه‌ای از فشار مداوم یا جدید بر عصب‌ها باشد و نیاز به بررسی تخصصی و تشخیص از طریق ام آر آی (MRI) کمر دارد.
کمردرد من طبیعی است یا نگران‌کننده؟
کمردرد طبیعی بعد از عمل، اگرچه نیاز به مراجعه دارد، اما معمولاً باعث نگرانی نمی‌شود و با اقدامات درمانی ساده برطرف می‌شود، اما کمردرد مزمن علل جدی‌تری دارد و باید اقدامات پزشکی جدی‌تری برای آن در نظر گرفت.
- کمردرد طبیعی بعد از عمل دیسک کمر: کوتاه‌مدت است و از چند روز تا ۳ ماه طول می‌کشد، اما با بهبود محل جراحی و مصرف دارو، کمردرد هم کاهش پیدا می‌کند.
- کمردرد مزمن بعد از عمل دیسک کمر: بیش از ۳ تا ۶ ماه ادامه دارد، مداوم است و با گذشت زمان تشدید می‌شود.
کمردرد طبیعی بعد از عمل دیسک کمر
کمردرد بعد از عمل دیسک کمر یک امر شایع اما معمولاً موقتی است و اگر درد با علائم آسیب عصبی مانند بی‌حسی، گزگز یا ضعف عضلات همراه نباشد و به‌تدریج روبه‌بهبود باشد، جای نگرانی ندارد. کمردرد طبیعی بعد از عمل دیسک کمر ممکن است از چند روز تا ۱ الی ۳ ماه ادامه داشته باشد (منبع).
علائم کمردرد طبیعی
یکی از راه‌های تشخیص کمردرد طبیعی از کمردرد مزمن بعد از عمل دیسک کمر، توجه به علائم آن است که در ادامه با آن‌ها آشنا می‌شویم.
♦️ درد در ناحیه پایین کمر: معمولاً در محل برش جراحی یا اطراف مهره‌هایی که تحت عمل قرار گرفته‌اند احساس می‌شود. این درد می‌تواند به‌صورت تیر کشیدن خفیف، احساس فشار یا سفتی عضلانی باشد.
♦️ عدم انتشار به پاها: برخلاف درد سیاتیکی (که پیش از جراحی رایج است)، کمردرد طبیعی معمولاً موضعی باقی می‌ماند یا نهایتاً تا ناحیه باسن محدود است و به پاها گسترش نمی‌یابد.
♦️ تشدید با فعالیت یا نشستن طولانی: فعالیت‌هایی مانند ایستادن یا نشستن طولانی‌مدت، خم‌شدن، یا بلندکردن اجسام ممکن است باعث افزایش درد شوند. این موضوع به علت تحریک ناحیه جراحی و وارد شدن فشار به ساختارهای ترمیم‌نشده است.
♦️ تسکین با استراحت یا تغییر وضعیت: درد اغلب با دراز کشیدن، استراحت کوتاه‌مدت یا تعویض وضعیت بدن کاهش می‌یابد، که نشانه‌ای از ماهیت غیرمزمن و قابل‌کنترل آن است.
♦️ شدت خفیف تا متوسط: در کمردرد طبیعی، میانگین شدت درد تا ۳ ماه پس از جراحی نسبت به قبل از جراحی معمولاً از ۱۰ به ۲.۵ کاهش پیدا می‌کند.
♦️ بدون علائم آسیب عصبی: بدون ضعف عضلانی، بی‌حسی یا گزگز، یا بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع
♦️ بدون علائم عفونت: بدون تب، کاهش وزن ناگهانی، یا درد شبانه شدید
♦️ بهبود در اثر درمان‌های اولیه: در اثر درمان‌های اولیه مانند داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی ،گرما/سرما درمانی، فیزیوتراپی ملایم، بهبود پیدا می‌کند.
علل کمردرد طبیعی
کمردرد طبیعی بعد از عمل دیسک کمر معمولاً علل ساختاری یا جدی ندارند و با بهبود جای زخم و کاهش تورم و التهاب محل جراحی، برطرف می‌شود.
التهاب پس از جراحی
برش بافت‌ها و دستکاری ساختارهای ستون فقرات (مانند دیسک یا استخوان) طی جراحی باعث آزادسازی سیتوکین‌های التهابی می‌شود که منجر به تورم و حساسیت موضعی در ناحیه کمر می‌شود. این درد معمولاً به‌صورت مبهم و ضربان‌دار در ۱-۲ هفته اول پس از جراحی ظاهر می‌شود و با فعالیت یا لمس ناحیه تشدید می‌شود.
اسپاسم عضلانی
عضلات اطراف ستون فقرات برای محافظت از محل جراحی و کاهش حرکت به‌صورت غیرارادی منقبض می‌شوند، که باعث سفتی و درد مبهم یا فشار در ناحیه کمر می‌شود. این وضعیت در روزهای اول پس از جراحی (۳-۷ روز) شایع است و اغلب با تغییر وضعیت (مانند ایستادن) تشدید می‌شود.
فشار موقت روی اعصاب
دستکاری ریشه‌های عصبی یا اعصاب محیطی حین جراحی (مانند جابه‌جایی عصب برای دسترسی به دیسک) می‌تواند باعث تحریک موقت اعصاب شود، که به‌صورت گزگز، بی‌حسی خفیف، یا درد تیرکشنده در کمر یا پاها بروز می‌کند. این علامت در ۲-۴ هفته اول پس از جراحی دیده می‌شود و معمولاً با استراحت و کاهش التهاب خودبه‌خود برطرف می‌شود.
خستگی یا ضعف عضلانی
بی‌حرکتی موقت پس از جراحی (مانند استراحت توصیه‌شده در هفته‌های اول) می‌تواند باعث ضعف عضلات حمایت‌کننده ستون فقرات شود، که منجر به خستگی و درد مبهم هنگام فعالیت یا ایستادن طولانی می‌شود. این مشکل در ۲-۶ هفته اول شایع است و با شروع تمرینات تقویتی ملایم بهبود پیدا می‌کند.
تغییرات بیومکانیکی موقت
برداشتن بخشی از دیسک یا ساختارهای ستون فقرات (مانند لامینا) می‌تواند توزیع فشار روی مهره‌ها، مفاصل فاست، یا رباط‌ها را به‌طور موقت تغییر دهد، که منجر به درد مکانیکی هنگام حرکت، خم‌شدن، یا ایستادن می‌شود. این درد معمولاً تا یک ماه اول شایع است و با فیزیوتراپی و تمرینات تقویتی تسکین پیدا می‌کند.
تسکین کمردرد در خانه
اگر درگیر کمردرد خفیفی باشید که بعد از عمل دیسک کمر ایجاد می‌شود، می‌توانید با مشورت پزشک، راهکارهای زیر را برای تسکین آن به کار بگیرید. البته درصورتی‌که کمردرد شما شدید است حتما قبل از هر اقدامی، به جراح خود مراجعه کنید.
- استراحت متعادل: از فعالیت سنگین خودداری کنید، اما مهم است که بدون تحرک نمانید. پیاده‌روی کوتاه (۵-۱۰ دقیقه) در محیط خانه هم گردش خون را بهبود می‌بخشد و هم خشکی عضلات را کم می‌کند.
- کمپرس سرد و گرم: در ۴۸ ساعت اول، از کمپرس سرد (۱۵-۲۰ دقیقه) برای کاهش التهاب، و بعد از کمپرس گرم برای شل کردن عضلات و افزایش جریان خون استفاده کنید.
- تمرینات ملایم: تحت‌نظر پزشک و با احتیاط، می‌توانید تمریناتی مانند کشش همسترینگ انجام دهید که با تقویت عضلات کمر، فشار روی ستون فقرات را کم می‌کند.
- وضعیت بدنی مناسب: هنگام نشستن یا ایستادن، از بالش ارگونومیک یا صندلی با حمایت کمری استفاده کنید تا فشار روی کمر کاهش پیدا کند.
- داروهای مسکن: طبق تجویز پزشک، ایبوپروفن یا استامینوفن برای تسکین موقت درد مصرف کنید. از مصرف خودسرانه پرهیز شود.
کمردرد مزمن بعد از عمل دیسک کمر
تفاوت کمردرد مزمن با کمردرد طبیعی، مدت‌زمان درد، علائم و علل آن است، اما تفاوت اصلی این است که کمردرد طبیعی با درمان‌های اولیه (زیر نظر پزشک) مانند انجام نرمش یا مصرف دارو بهبود می‌یابد، اما کمردرد مزمن با گذشت زمان شدیدتر می‌شود و ممکن است نیاز به جراحی‌های دیسک کمر (میکروسکوپی، لیزری بنابه نظر پزشک متخصص) داشته باشد.
به‌طورکلی اگر کمردرد بیش از ماه طول بکشد، ممکن است نشانه علل جدی‌تری باشد یا به معنای عدم موفقیت جراحی دیسک کمر و عود مشکل دیسک کمر باشد (منبع). شکست جراحی معمولاً به علت تشخیص نادرست قبل از عمل، کامل نبودن جراحی، یا انتخاب اشتباه محل جراحی رخ می‌دهد و افراد مسن، افراد دارای دیابت یا چاقی و بیمارانی با جراحی چندسطحی ستون فقرات بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند (منبع).
پا درد بعد از عمل دیسک کمر نشانه چیست؟
پا درد (درد سیاتیکی) که فرد پیش از جراحی دیسک کمر تجربه می‌کند، در صورت موفقیت‌آمیز بودن جراحی، معمولاً به‌سرعت بعد از عمل بهبود پیدا می‌کند (منبع). اگر بعد از گذشت چند هفته، فرد هنوز درگیر پا درد، گزگز، بی‌حسی و حتی ضعف پاها باشد، احتمالا دچار کمردرد مزمن بعد از عمل دیسک کمر شده است. کمردرد مزمن می‌تواند علل گوناگونی از جمله عدم موفقیت عمل، چسبندگی بافتی یا باقی‌ماندن فشار روی عصب داشته باشد که تشخیص دقیق آن توسط پزشک انجام می‌شود.
به همین دلیل اگر بعد از عمل دیسک کمر هم دچار پا درد هستید، باید فوراً موضوع را به پزشک اطلاع دهید.
علائم کمردرد مزمن
علائم زیر تفاوت بین کمردرد مزمن بعد از عمل دیسک کمر با کمردرد طبیعی را نشان می‌دهند.
♦️ ادامه‌دار بودن درد: درد در ناحیه پایین کمر، محل جراحی یا باسن تا سه ماه بعد از عمل قطع نمی‌شود یا حتی شدیدتر می‌شود.
♦️ نوع درد: درد ممکن است به‌صورت مبهم و سنگین، تیرکشنده، تیز یا شبیه شوک ناگهانی احساس شود.
♦️ سوزش، گزگز یا بی‌حسی: این علائم بیشتر در پاها، باسن یا اطراف ناحیه جراحی دیده می‌شود و می‌تواند دائمی یا متناوب باشد.
♦️ ضعف عضلات پا: ممکن است در بلندکردن پا، ایستادن روی پنجه یا پاشنه پا یا راه‌رفتن دچار مشکل شوید.
♦️ احساس خشکی در کمر: پس از خواب شبانه یا نشستن طولانی، ممکن است کمر خشک شود و حرکت‌دادن آن دشوار باشد.
♦️ کاهش اثربخشی استراحت: درد حتی با استراحت کامل یا دراز کشیدن هم کاملاً از بین نمی‌رود و ممکن است در شب‌ها شدت یابد و خواب را مختل کند.
علل کمردرد مزمن
کمردرد مزمن در مقایسه با کمردرد طبیعی بعد از عمل، علل ریشه‌ای‌تر و گاه پیچیده‌تری دارد. بخش عمده این علل به نحوه اجرای تکنیک جراحی و چالش‌های احتمالی هنگام جراحی مربوط می‌شود. علائم بروز در بین علل مختلف تا حد زیادی مشابه است؛ اما از نظر زمان بروز درد، با یکدیگر تفاوت‌هایی دارند.
| علت | زمان بروز کمردرد |
|---|---|
| چسبندگی بافتی | چندهفته تا چندماه بعد از عمل |
| آسیب یا تحریک عصبی | بلافاصله بعد از عمل |
| باقی‌ماندن فشار بر اعصاب | بعد از عمل یا در ماه‌های اول |
| فیوژن ناقص | تا ۶-۱۲ ماه بعد از عمل |
| بی‌ثباتی ستون فقرات | چندماه تا یک سال |
| بازگشت فتق دیسک کمر | چندماه تا چند سال |
چسبندگی بافتی (فیبروز اپیدورال)
چسبندگی بافتی یا فیبروز اپیدورال زمانی اتفاق می‌افتد که پس از جراحی دیسککتومی، بافت اسکار در اطراف اعصاب کمر تشکیل شود. این بافت می‌تواند به اعصاب بچسبد و آن‌ها را تحریک کند، که باعث درد مداوم در کمر یا پاها می‌شود.
معمولاً چند هفته تا چند ماه پس از عمل، درحالی‌که بدن در حال ترمیم زخم جراحی است، این مشکل ظاهر می‌شود و با درد موضعی در کمر، درد منتشر به پاها، یا احساس خشکی بروز می‌کند. پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این چسبندگی بافتی، یکی از علل عدم موفقیت جراحی دیسک کمر (FBSS) در حدود ۱۰-۲۴% از بیماران است (منبع).
درمان: با داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی برای کاهش التهاب و درد، و فیزیوتراپی برای بهبود تحرک و کاهش فشار روی اعصاب آغاز می‌شود. اگر کمردرد با محدودیت عملکردی همراه باشد، ممکن است جراحی بازنگری (revision surgery) مانند لامینکتومی برای برداشتن بافت اسکار انجام شود.
آسیب یا تحریک عصبی
آسیب یا تحریک عصبی زمانی رخ می‌دهد که اعصاب اطراف ستون فقرات در حین جراحی دیسککتومی به دلیل استفاده از ابزارهای جراحی یا فشار ناخواسته آسیب ببینند یا تحریک شوند. این مشکل معمولاً در طول عمل یا بلافاصله پس از آن رخ می‌دهد، اما می‌تواند به درد مزمن منجر شود و با درد سوزشی، گزگز، یا پا درد و کمردرد مشابه قبل از جراحی همراه شود.
درمان: ابتدا داروهایی مانند گاباپنتین یا پرگابالین برای کنترل درد سوزشی و گزگز تجویز می‌شوند، و هم‌زمان فیزیوتراپی ملایم برای جلوگیری از خشکی و بهبود گردش خون انجام می‌شود. در موارد حاد، بلوک عصبی یا تزریق موضعی بی‌حس‌کننده برای تسکین موقت استفاده می‌شود. اگر آسیب عصبی دائمی باشد، تحریک‌کننده‌های نخاعی یا پمپ‌های درد برای مدیریت طولانی‌مدت در نظر گرفته می‌شوند.
باقی‌ماندن فشار بر اعصاب
زمانی که جراحی دیسککتومی نتوانسته باشد عامل فشار روی اعصاب را به‌طور کامل برطرف کند، کمردرد بلافاصله بعد از جراحی یا دست‌کم در ماه‌های اول مجددا بروز می‌کند. علت این اتفاق ممکن است عدم تشخیص تنگی کانال نخاعی یا برداشتن ناکامل دیسک بیرون‌زده باشد.
درمان: درمان باقی‌ماندن فشار بر اعصاب معمولاً نیازمند شناسایی دقیق علت از طریق تصویربرداری است. در ابتدا، درمان‌های غیرجراحی مانند تزریق استروئید اپیدورال یا فیزیوتراپی برای کاهش التهاب و بهبود عملکرد امتحان می‌شوند. اگر فشار ناشی از قطعات دیسک باقی‌مانده یا تنگی کانال نخاعی باشد، جراحی بازنگری مانند دیسککتومی مجدد یا دکمپرسیون نخاعی برای برداشتن عامل فشار انجام می‌شود.
فیوژن ناقص
فیوژن ناقص یا پسودارتروز زمانی رخ می‌دهد که در جراحی فیوژن (جوش‌دادن مهره‌ها)، مهره‌ها به‌طور کامل به هم متصل نشده باشند. این مشکل معمولاً ۶ تا ۱۲ ماه پس از جراحی، زمانی که انتظار می‌رود مهره‌ها جوش بخورند، مشخص می‌شود و با ناپایداری و درد بروز می‌کند.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که این عارضه در ۵-۳۵% از جراحی‌های فیوژن به‌ویژه در افرادی که سیگار می‌کشند یا بیماری‌هایی مثل دیابت دارند، مشاهده می‌شود (منبع).
درمان: درمان فیوژن ناقص معمولاً با جراحی بازنگری برای تقویت جوش‌خوردگی مهره‌ها انجام می‌شود، که ممکن است شامل استفاده از گرافت‌ها (پیوندهای) استخوانی جدید، ابزارهای تثبیت‌کننده (پیچ و میله)، یا مواد بیولوژیک مانند پروتئین مورفوژنیک استخوان باشد.
بی‌ثباتی ستون فقرات
بی‌ثباتی ستون فقرات زمانی رخ می‌دهد که هنگام برداشتن دیسک در جراحی دیسککتومی، رباط‌ها یا بافت عضلات آسیب دیدند و دچار ضعف شدند، در نتیجه مهره‌ها دچار بی‌ثباتی و حرکات غیرطبیعی می‌شوند. این مشکل معمولاً چند ماه تا یک سال پس از جراحی، با افزایش فشار روی ستون فقرات، ظاهر می‌شود و شامل احساس ناپایداری، کمردردی می‌شود که با فعالیت‌هایی مثل خم‌شدن بدتر می‌شود.
مطالعات نشان می‌دهند احتمال بروز این مشکل در میان کسانی که جراحی دیسککتومی انجام می‌دهند، حدود ۵-۱۵% است (منبع).
درمان: درمان با استفاده از بریس و فیزیوتراپی متمرکز بر تقویت عضلات مرکزی و بهبود ثبات ستون فقرات آغاز می‌شود. در صورت عدم پاسخ به درمان غیرجراحی، جراحی فیوژن ستون فقرات برای تثبیت مهره‌ها انجام می‌شود، که شامل استفاده از ابزارهای فلزی و گرافت استخوانی است.
بازگشت بیرون‌زدگی دیسک
بازگشت بیرون‌زدگی دیسک زمانی اتفاق می‌افتد که دیسک در همان محل جراحی‌شده یا نزدیک آن دوباره بیرون بزند کند و روی اعصاب فشار بیاورد. این مشکل معمولاً چند ماه تا چند سال پس از جراحی، به‌ویژه در افرادی که فعالیت‌های سنگین انجام می‌دهند یا دیسک‌های ضعیف و بیماری‌هایی مانند آرتروز دارند، رخ می‌دهد.
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که احتمال عود دیسک کمر در این افراد حدود ۵-۱۸% است و عواملی مانند سن، سیگارکشیدن، چاقی، و دیابت می‌تواند احتمال آن را بالا ببرد (منبع).
درمان: درمان بازگشت بیرون‌زدگی دیسک معمولاً با درمان‌های غیرجراحی مانند استراحت کوتاه‌مدت، NSAIDs، و فیزیوتراپی برای کاهش التهاب و تقویت عضلات کمر شروع می‌شود، اما در موارد شدید ، جراحی بازنگری مانند دیسککتومی مجدد یا فیوژن لومبار برای برداشتن دیسک بیرون‌زده و تثبیت ستون فقرات انجام می‌شود.
سوالات متداول
علت درد لگن بعد از عمل دیسک کمر چیست؟
پس از عمل فیوژن ستون فقرات کمری (اتصال چند مهره به یکدیگر)، امکان حرکت در آن بخش از ستون فقرات از بین می‌رود. در نتیجه، فشار و نیروهای حرکتی بدن به جای مهره‌های عمل‌شده، به مفصل ساکروایلیاک (واقع در محل اتصال ستون فقرات به لگن) منتقل می‌شود که می‌تواند باعث ایجاد درد در ناحیه لگن شود. این مشکل معمولاً با روش‌هایی مانند فیزیوتراپی، تزریق دارو به مفصل یا درمان‌های تخصصی قابل‌کنترل است.
درد بیضه بعد از عمل دیسک کمر طبیعی است؟
درد بیضه می‌تواند به دلیل فشار بر ریشه‌های عصبی در ناحیه کمر، به‌ویژه اعصاب مرتبط با ناحیه لومبوساکرال (L1–S3)، ایجاد شود. اگرچه این درد ممکن است پس از جراحی به صورت موقت باقی بماند، اما ادامه‌دار بودن آن نیاز به بررسی دقیق‌تر توسط پزشک دارد تا سایر علل مانند فتق یا آسیب عصبی رد شود.
درد دنبالچه بعد از عمل دیسک کمر خطرناک است؟
درد دنبالچه (کوکسیکس) بعد از جراحی دیسک کمر معمولاً به علت تغییر در نحوه نشستن، فشار مکانیکی یا التهاب بافت‌های اطراف ایجاد می‌شود و در بیشتر موارد خطرناک نیست. اگر درد با علائم عصبی همراه باشد یا طولانی شود، نیاز به ارزیابی مجدد دارد.
درد سیاتیک بعد از عمل دیسک کمر برمی‌گردد؟
بله، امکان بازگشت درد سیاتیک پس از جراحی وجود دارد. این موضوع می‌تواند به دلیل چسبندگی‌های بعد از عمل، عود فتق دیسک، یا التهاب عصب سیاتیک باشد، البته در اکثر موارد، درد موقتی است، اما اگر بیش از چند هفته ادامه یابد، بهتر است با MRI تشخیص مجدد داده شود.
درد شکم بعد از عمل دیسک کمر نشانه چیست؟
درد شکم پس از جراحی دیسک کمر ممکن است به دلیل اثرات بی‌هوشی، یبوست ناشی از داروهای ضد درد، یا فشار عضلانی باشد. درصورتی‌که درد شدید، مداوم یا همراه با تهوع، تب یا تغییر در اجابت مزاج باشد، باید سایر علل جدی‌تر مانند عفونت یا انسداد گوارشی بررسی شود.
آیا کمردرد بعد از عمل، نشانه بازگشت دیسک کمر است؟
خیر، خوشبختانه هر کمردرد بعد از عمل دیسک کمر به معنای بازگشت دیسک کمر و عدم موفقیت جراحی نیست و می‌تواند علل متفاوتی داشته باشد و معمولاً قابل‌مدیریت است. در صورت بروز درد شدید و همراه با بی‌حسی، گزگز یا ضعف پاها بعد از عمل دیسک کمر بهتر است فورا با پزشک خود مشورت کنید.
