گزگز انگشتان دست معمولاً به علت آسیب یا فشار بر یکی از اعصاب حسی (در دست یا گردن) ایجاد میشود و باتوجه‌به اینکه میزان فشار چقدر باشد، گزگز یا بیحسی در انگشتان می‌تواند کم یا زیاد، و موقت یا طولانی‌مدت باشد.
گزگز انگشتان دست اگر ناشی از فشار موقتی بر عصب دست باشد، ممکن است با اقدامات ساده مانند اصلاح وضعیت دست و تمرینات خانگی کنترل شود؛ اما چون این علامت می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تری مانند بیرون‌زدگی دیسک گردن باشد، مراجعه سریع به پزشک برای تشخیص دقیق و درمان به‌موقع ضروری است تا از آسیب بیشتر به عصب جلوگیری شود.
به‌طورکلی اگر گزگز فقط به انگشتان دست محدود باشد و دیگر بخش‌های بدن مانند پا یا صورت را درگیر نکند، به یکی از دو علت گیرافتادگی عصب دست و بیرون‌زدگی دیسک گردن (فشار بر عصب گردن) مربوط میشود. در گیرافتادگی عصب دست، گزگز انگشتان با درد همراه نیست؛ اما در فتق دیسک گردن، معمولا گزگز انگشتان با درد گردن و شانه همراه است.
علت گزگز انگشتان: گیرافتادگی عصب دست
دست ما با سه عصب اصلی (مدیان، اولنار و رادیال) کنترل میشود که از نخاع گردن شروع می‌شوند و تا نوک انگشتان امتداد دارند. این اعصاب هنگام عبور بهویژه از نواحی خاصی مثل مچ یا آرنج، ممکن است تحتفشار قرار بگیرند.
این فشار معمولاً ناشی از عواملی مانند ضخیم‌شدن یا التهاب بافت‌های اطراف (مانند تاندون‌ها، رباط یا عضلات)، و تورم ناشی از استفاده زیاد، حرکات تکراری، یا وضعیت‌های نامناسب بدنی است.
این فشار ممکن است در ابتدا با گزگز خفیف همراه باشد اما با بی‌توجهی یا عدم اصلاح وضعیت دست، به‌تدریج به «گیرافتادگی عصب دست» منجر میشود؛ وضعیتی که در آن عصب در یک نقطه خاص، به طور مزمن و مداوم تحتفشار قرار میگیرد و با علائمی مانند گزگز و بیحسی در انگشتان، و در برخی موارد درد یا ضعف عضلانی همراه میشود.
چگونه درمان میشود؟
درمان گیرافتادگی عصب دست، باتوجه‌به شدت علائم و میزان آسیب عصب به‌صورت مرحله‌ای انجام میشود. در مراحل اولیه، درمان‌های غیرجراحی مانند استراحت، استفاده از مچ‌بند یا آرنج‌بند، اصلاح وضعیت، فیزیوتراپی و مصرف داروهای ضدالتهاب توصیه میشود. در بیشتر موارد، گیرافتادگی عصب در همین مرحله به طور کامل درمان میشود؛ اما در صورت بی‌توجهی به درمان یا شدید بودن آسیب به عصب، پزشک ممکن است تزریق کورتون یا جراحی را تجویز کند.
باتوجه‌به اینکه کدام عصب آسیب دیده یا تحتفشار قرار گرفته است، گزگز انگشتان الگوی متفاوتی دارد. جدول زیر کمک می‌کند تا عصب تحتفشار را بر اساس الگوی گزگز انگشتان پیدا کنید.
| محل گزگز | عصب تحتفشار |
| انگشتان شست، اشاره و میانی (کف انگشتان) | گیرافتادگی عصب مدیان |
| انگشتان شست، اشاره و میانی (پشت انگشتان) | گیرافتادگی عصب رادیال |
| انگشتان کوچک و حلقه | گیرافتادگی عصب اولنار |
گزگز انگشتان شست، اشاره و میانی (کف انگشتان)
- کف دست: شست، اشاره، میانی و نیمه خارجی انگشت حلقه
- نوک انگشتان: همین ۴ انگشت حتی در سطح پشتی هم ممکن است درگیر شوند.
اگر دچار سوزن سوزن شدن یا بیحسی در انگشتان شست، اشاره، میانی و نیمی از انگشت حلقه در ناحیه کف دست شده‌اید (درحالی‌که انگشت کوچک کاملاً طبیعی است) احتمال زیادی وجود دارد که عصب مدیان در ناحیه مچ دست تحتفشار قرار گرفته باشد؛ عارضه‌ای که به آن سندرم تونل کارپال گفته میشود.
این عصب از کانال باریکی در زیر مچ عبور می‌کند و در اثر التهاب تاندون، روماتیسم مفصلی یا تورم در اثر حرکات تکراری مچ، تحتفشار قرار میگیرد. بعضی از مطالعات نشان می‌دهند که علت اصلی سندرم تونل کارپال، تنها وضعیت بد یا حرکات تکراری در ناحیه مچ دست نیست بلکه عواملی مانند ژنتیک، ساختار آناتومی مچ (مچ باریک)، و بیماری‌های زمینه‌ای (مانند دیابت یا روماتیسم) هم نقش مهمی دارند.
علائم همراه با گیرافتادگی عصب مدیان معمولاً به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شوند، در شب‌ها شدت می‌گیرند و با فعالیت‌هایی مانند رانندگی یا نگه‌داشتن گوشی تشدید می‌شوند. یکی از علائم شایع اولیه این است که فرد شب‌ها با احساس خواب‌رفتگی دست بیدار میشود و با تکان‌دادن دست علائم برای مدتی کاهش پیدا می‌کند.
تست تشخیصی در خانه
در مواقعی که بررسی علائم به تنهایی کافی نیست، می‌توان از تست‌های تشخیصی خانگی کمک گرفت تا مشخص شود آیا عصب مدیان تحتفشار قرار گرفته است یا نه.
۱. تست فلن (Phalen’s Test)
دستان خود را در مقابل بدنتان بالا بیاورید و پشت دست‌ها را به هم بچسبانید، به‌طوری که انگشتان رو به پایین باشند و مچ‌ها کاملاً خم شده باقی بمانند. این وضعیت را حدود ۶۰ ثانیه نگه دارید. اگر در این مدت دچار مور مور، بیحسی یا سوزش در انگشت شست، اشاره، میانی یا نیمی از انگشت حلقه شدید، احتمال درگیری عصب مدیان وجود دارد.
۲. تست دورکان (Durkan’s Test)
کف دست خود را رو به بالا نگه دارید و با انگشت شست دست دیگر، به مدت ۳۰ ثانیه روی ناحیه میانی مچ (محل تونل کارپال) فشار وارد کنید. اگر در همان چهار انگشت، احساس برق‌گرفتگی یا گزگز ایجاد شد، نشانه‌ای از فشردگی عصب مدیان است.
گزگز انگشتان شست، اشاره و میانی (پشت انگشتان)
- سطح پشتی انگشتان شست، اشاره، میانی و نیمه خارجی حلقه (فقط تا بند میانی انگشتان)
اگر عصب رادیال در ناحیه آرنج یا ساعد تحتفشار قرار بگیرد، معمولا با درد مبهم یا سوزش در بخش بیرونی آرنج و بالای ساعد، و در بعضی موارد با مور مور یا گزگز در سطح پشتی انگشتان اشاره، میانی و حلقه همراه میشود.
برخلاف فشار بر عصب مدیان که بیشتر به علل بیولوژیک اتفاق می‌افتد، علل اصلی فشار بر عصب رادیال، شرایط شغلی یا محیطی است و بیشتر در افرادی ایجاد میشود که به دلیل شغل یا تمرینات ورزشی، در طول روز حرکات تکراری بازو یا چرخش ساعد (مانند پیچاندن پیچ)، استفاده مکرر از ابزارهای دستی یا حتی تایپ انجام می‌دهد.
تست تشخیصی در خانه
در شرایطی که بررسی علائم به تنهایی کافی نیست، می‌توان از تست‌های تشخیصی خانگی کمک گرفت تا مشخص شود آیا عصب رادیال دچار گیرافتادگی شده است یا نه.
۱.تست مقاومت در برابر انگشت میانی
بازوی خود را صاف نگه دارید، کف دست رو به پایین باشد، و انگشت میانی را بالا ببرید. حالا با دست دیگر، در برابر این حرکت مقاومت ایجاد کنید. اگر در قسمت خارجی آرنج یا ساعد احساس درد یا فشار کردید، این می‌تواند نشانه درگیری شاخه عمقی عصب رادیال باشد.
۲. تست تینل برای عصب رادیال
پشت بازوی خود را در ناحیه نزدیک به آرنج پیدا کنید. حالا با فشار دادن یا چند ضربه آرام در این ناحیه، بررسی کنید آیا در پشت دست یا بین شست و اشاره احساس گزگز یا بیحسی ایجاد میشود یا نه. چنین حسی می‌تواند نشانه‌ای از آسیب به عصب رادیال باشد.
گزگز انگشتان کوچک و حلقه
- انگشت کوچک (تمام سطح)
- نیمه داخلی انگشت حلقه (هم کف دست و هم پشت دست)
گیرافتادگی عصب اولنار معمولا در ناحیه آرنج (تونل کوبیتال) و یا در ناحیه مچ دست (کانال گویون) رخ می‌دهد؛ البته درگیری در ناحیه آرنج شایع‌تر است. گیرافتادگی عصب اولنار در هر کدام از این ناحیه که باشد، می‌تواند باعث بروز علائمی مانند گزگز یا بیحسی در انگشت کوچک و نیمه داخلی انگشت حلقه شود.
گیرافتادگی عصب اولنار بیشتر در افرادی دیده میشود که به مدت طولانی آرنج خود را در حالت خم‌شده نگه می‌دارند؛ افرادی مانند رانندگان، کاربران کامپیوتر، دوچرخه‌سواران یا کسانی که عادت دارند هنگام خواب آرنج خود را خم نگه دارند. البته مواردی مانند کیست، آرتروز، گچ‌گیری طولانی‌مدت، یا شکستگی‌های قدیمی می‌توانند با ایجاد تورم، تغییر شکل استخوان‌ها یا کاهش فضای عبور عصب در ناحیه آرنج، باعث فشار و فشردگی عصب اولنار شوند.
توجه داشته باشید که بیحسی یا گزگز انگشتان دست به دلیل گیرافتادگی عصب اولنار ممکن است گذرا باشند؛ اما در صورت ادامه فشار و بی‌توجهی به درمان می‌تواند با ضعف عضلات دست، کاهش قدرت‌گرفتن اجسام، و دشواری در انجام کارهای ظریف مانند بستن دکمه همراه شود.
تست تشخیصی در خانه
در شرایطی که بررسی علائم به تنهایی کافی نیست، می‌توان از تست‌های تشخیصی خانگی کمک گرفت تا مشخص شود آیا عصب اولنار دچار گیرافتادگی شده است یا نه.
۱.تست خم‌کردن آرنج (Elbow Flexion Test)
تست خم کردن آرنج
آرنج‌ها را تا جای ممکن خم کنید به‌طوری‌که کف دست‌ها رو به صورت شما باشد و مچ‌ها صاف بمانند. این حالت را برای یک دقیقه حفظ کنید. اگر در این زمان در انگشت کوچک و نیمی از انگشت حلقه دچار گزگز یا بیحسی شدید، ممکن است عصب اولنار در ناحیه آرنج تحتفشار باشد.
علت گزگز انگشتان: بیرون‌زدگی دیسک گردن
فتق یا بیرون‌زدگی دیسک گردن با ایجاد فشار بر عصب گردن، می‌تواند باعث سوزن سوزن شدن یا گزگز انگشتان دست، همراه با درد در گردن و شانه شود. ریشههای عصبی از بین مهره‌های ستون فقرات گردن عبور می‌کنند و به انتهای انگشتان دست می‌رسند. این عصب‌ها درواقع مسئول ایجاد حس و حرکت در بخش‌هایی از دست هستند؛ به همین دلیل بیرون‌زدگی دیسک گردن باعث فشار بر ریشههای عصب گردن و در نتیجه گزگز انگشتان میشود.
همان‌طور که در تصویر می‌بینید، بیرون‌زدگی دیسک C5-C6 و فشار بر ریشه عصبی C6 باعث گزگز در انگشت شست و بخش خارجی ساعد میشود. بیرون‌زدگی دیسک C6-C7 و فشار بر ریشه عصبی C7 بیشتر با گزگز انگشت میانی همراه است. همچنین بیرون‌زدگی دیسک C7-T1 و فشار بر ریشه عصبی C8 معمولاً به بیحسی یا گزگز در انگشتان حلقه و کوچک منجر میشود.
چگونه درمان میشود؟
درمان گزگز انگشتان ناشی از فتق دیسک گردن، به شدت مشکل دیسک بستگی دارد. اگر بیرون‌زدگی خفیف باشد و علائم به صورت گزگز گاه‌به‌گاه در انگشتان یا درد خفیف گردن و شانه ظاهر شود، معمولاً با فیزیوتراپی، مصرف داروهای ضدالتهاب، انجام حرکات کششی و اصلاح وضعیت بدن قابل‌کنترل است؛ اما اگر بیرون‌زدگی شدید باشد و با علائمی مثل بیحسی مداوم، درد تیرکشنده به بازو یا ضعف در دست همراه باشد، ممکن است نیاز به درمان‌های تخصصی‌تر مانند تزریق، فیزیوتراپی با دستگاه یا حتی جراحی باشد.
باتوجه‌به اینکه کدام دیسک بین‌مهره‌ای در ناحیه گردن بیرون‌زده است، الگوی گزگز در انگشتان دست هم متفاوت است. جدول زیر کمک می‌کند تا بر اساس محل گزگز انگشتان، ببینید احتمالا کدام دیسک بین‌مهره‌ای گردن دچار آسیب شده است.
| محل گزگز | علت |
| انگشت شست | فشار بر ریشه عصبی C6 |
| انگشتان میانی و اشاره | فشار بر ریشه عصبی C7 |
| انگشتان کوچک و حلقه | فشار بر ریشه عصبی C8 |
گزگز انگشت شست
دیسک بین مهره‌های C5 و C6 معمولا بیشتر از بقیه دیسک‌های گردن دچار فتق یا بیرون‌زدگی میشود. این دو مهره در بخش پایین گردن قرار دارند و چون هم وظیفه چرخش و حرکت‌دادن گردن را برعهده دارند و هم بیشترین فشار و وزن سر را تحمل می‌کنند، بیشتر در معرض ساییدگی و در نتیجه بیرون‌زدگی دیسک هستند.
فشارهای مکرر بر گردن مثل تکرار وضعیت نادرست گردن، چرخش‌های ناگهانی گردن (مثلا در ورزش)، ضربه یا بلندکردن اجسام سنگین، از اصلی‌ترین علل بیرون‌زدگی دیسک بین مهره C5 و C6 است.
بیرون‌زدگی این دیسک باعث فشار بر ریشه عصبی C6 و در نتیجه گزگز در انگشت شست و دردی تیرکشنده از گردن به شانه و گاهی بازو میشود. این درد ممکن است گاهی مبهم یا همراه با سوزش باشد و در بعضی از حرکات گردن، مثل خم‌شدن به جلو یا چرخش به یک طرف، شدت بگیرد.
گیرافتادگی عصب مدیان باعث گزگز در انگشت شست، اشاره، میانی و نیمه خارجی انگشت حلقه میشود، اما برخلاف فتق دیسک، با درد گردن، شانه و بازو همراه نیست. همچنین تفاوت دیگر این است که درمورد بیرون‌زدگی دیسک گردن، بالا بردن دست و قرار دادن پشت سر ممکن است موقتاً علائم را کاهش دهد اما این حرکت در سندرم تونل کارپال معمولاً تأثیری ندارد یا حتی بدترش می‌کند.
گزگز انگشتان میانی و اشاره
دیسک بین مهره‌های C6 و C7 هم در بخش پایینی ستون فقرات گردنی قرار دارد و نسبت به سطوح بالاتر، در تحمل وزن و حرکت گردن نقش مهمی دارد؛ البته برخلاف دیسک C5–C6 که بیشتر در اثر حرکات چرخشی و بلندکردن بازو تحتفشار قرار میگیرد، بیرون‌زدگی این دیسک معمولاً به تکرار فعالیت‌هایی مانند هل‌دادن اجسام سنگین، فشار طولانی روی گردن (مثلاً حین رانندگی یا کار با موبایل) یا نشستن‌های طولانی با گردن خمیده ارتباط دارد.
وقتی دیسک بین این دو مهره دچار بیرون‌زدگی میشود، ریشه‌ی عصبی C7 تحتفشار قرار میگیرد و معمولاً باعث علائمی مانند گزگز یا بیحسی در انگشت اشاره و میانی، درد تیرکشنده در پشت بازو و ساعد، و در موارد شدید حتی دشواری در خم و راست کردن آرنج میشود.
فشار بر ریشه عصبی C7 معمولاً با درد، خشکی و گرفتگی گردن و گاهی درد تیرکشنده از شانه به سمت ساعد همراه است؛ اما گیرافتادگی عصب مدیان با گردن درد همراه نمی‌شود و علائم معمولاً در شب یا هنگام رانندگی تشدید می‌شوند. همچنین در فشار بر عصب C7، ضعف در خم کردن آرنج یا بالا بردن اجسام شایع‌تر است، درحالی‌که در سندرم تونل کارپال، ضعف بیشتر در گرفتن اشیاء کوچک یا رهاشدن ناگهانی اشیا از دست دیده میشود.
گزگز انگشتان کوچک و حلقه
فتق دیسک در سطح C7-T1 اگرچه نسبت به سطوح بالاتر دیسک گردن شیوع کمتری دارد (چون حرکات در این ناحیه کمتر است)، اما ممکن است در اثر ترکیب چندعامل مانند ضعف مادرزادی فضای فورامن بین‌مهره‌ای، کشیدگی مکرر گردن به جلو و تغییرات فرسایشی در ستون فقرات ایجاد شود.
علامت اصلی فشار ریشه عصبی C8، گزگز و بیحسی در انگشتان حلقه و کوچک همراه با درد مبهم یا تیرکشنده‌ای است که از پایین گردن شروع میشود، از بخش داخلی بازو عبور می‌کند و به دو انگشت آخر ختم میشود.
نکته مهم اینکه در فشار بر عصب C8 برخلاف بیرون‌زدگی دیسک‌های بالاتر، درد در شانه یا بخش بیرونی بازو حس نمی‌شود؛ بلکه بیشتر در بخش داخلی بازو، ساعد، کف دست و انگشتان حلقه و کوچک بروز پیدا می‌کند.
در بیرون‌زدگی دیسک گردن و فشار بر ریشه عصبی C8، معمولاً درد از گردن شروع میشود و به شانه، بازو، ساعد و انگشتان گسترش پیدا می‌کند. حتی ممکن است با خشکی گردن، درد بین شانه‌ها، و در موارد شدید، ضعف در عضلات دست همراه باشد؛ اما گیرافتادگی عصب اولنار، درد یا فشار در ناحیه آرنج یا مچ احساس میشود، و معمولاً علامتی از درد گردن یا انتشار درد به بالا وجود ندارد.
سوالات متداول
درد دست چپ و گزگز انگشتان نشانه چیست؟
این ترکیب معمولاً به دلیل گیرافتادگی یکی از اعصاب محیطی دست مثل عصب مدیان یا اولنار ایجاد میشود (مثل سندرم تونل کارپال یا کوبیتال). اما اگر همراه با درد قفسه سینه یا تنگی نفس باشد، احتمال مشکلات قلبی نیز باید جدی گرفته شود و نیاز به بررسی فوری دارد.
علت درد شانه و گزگز انگشتان دست چیست؟
این ترکیب اغلب ناشی از درگیری ریشههای عصبی در ناحیه گردن (رادیکولوپاتی گردنی) یا گیرافتادگی عصبی در ناحیه بازوی در قسمت خروجی قفسه سینه است. در این حالت، درد از شانه به بازو و انگشتان تیر میکشد و همراه با احساس گزگز یا بیحسی است که ممکن است بسته به موقعیت گردن یا دست تشدید شود.
درد مچ دست و گزگز انگشتان نشانه چیست؟
این حالت مشخصه سندرم تونل کارپال است؛ جایی که عصب مدیان در مچ تحتفشار قرار میگیرد. در این وضعیت، فرد معمولاً دچار گزگز یا بیحسی در انگشت شست، اشاره، میانی و نیمه بیرونی حلقه میشود، بهویژه هنگام خواب یا هنگام کار با موس یا موبایل. گاهی درد در ناحیه کف دست یا مچ هم حس میشود.
درمان گزگز انگشتان دست با طب سنتی چیست؟
در طب سنتی، استفاده از گیاهان ضدالتهاب مثل زنجبیل، دارچین و زردچوبه، یا ماساژ با روغن سیاهدانه و کنجد توصیه شده است. با این حال هیچ پژوهشی، اثربخشی این روش‌ها را تآیید نکرده‌اند و بهتر است روند تشخیص و درمان، زیر نظر پزشک متخصص انجام شود.
علت گزگز انگشتان دست در بارداری چیست؟
در بارداری، افزایش حجم خون و تجمع مایعات باعث ورم بافت‌ها میشود. این ورم می‌تواند روی عصب مدیان در مچ فشار وارد کند و منجر به گزگز یا بیحسی در انگشتان شود. وضعیتی که اغلب شب‌ها یا هنگام بیدارشدن از خواب بدتر میشود. معمولاً بعد از زایمان، این علائم به‌تدریج کاهش پیدا می‌کند.
چه قرصی برای گزگز انگشتان دست خوب است؟
اگر گزگز به‌دلیل آسیب عصب دست یا نوروپاتی دیابتی باشد، پزشک ممکن است داروهایی مثل گاباپنتین یا پره‌گابالین تجویز کند که برای کاهش تحریک عصبی و کنترل علائم مؤثرند. این داروها علت را درمان نمی‌کنند و فقط علائم را کاهش می‌دهند.
گزگز دو انگشت کوچک دست چپ نشانه چیست؟
اگر فقط انگشت کوچک و نیمی از حلقه دچار گزگز شده‌اند، احتمال بالایی وجود دارد که عصب اولنار در ناحیه آرنج (سندرم کوبیتال) تحتفشار قرار گرفته باشد. این حالت معمولاً با خوابیدن روی آرنج یا تکیه‌دادن زیاد به آن بدتر میشود.
آیا علت گزگز انگشتان دست چپ با دست راست فرق می‌کند؟
در اغلب موارد، فرقی بین علت گزگز دست چپ و راست وجود ندارد. به‌طورکلی گزگز، نتیجه فشار یا آسیب به عصب است چه در ناحیه مچ (مثل تونل کارپال)، چه آرنج (مثل کوبیتال)، و چه ریشههای عصب گردن. اینکه کدام دست درگیر شود، به این بستگی دارد که گیرافتادگی یا آسیب در مسیر عصبی کدام دست اتفاق افتاده باشد.
